Als de wijkaanpak die 26 mei is bepleit door burgemeesters en ondersteund door overheidsorganisaties één feit onderstreept, dan is het dat de overheid niet alle problemen rondom veiligheid en leefbaarheid kan oplossen. Dat de wijkenaanpak volledig draait om overheidspartijen die meer geld en invloed willen om de problemen oplossen is daarom een lacune. Buurten zijn in de eerste plaats van buurtbewoners.
Buurtbewoners zijn afhankelijk geraakt van de overheid. Voor veiligheid is de politie, voor sociale problemen een keur aan zorgvoorzieningen en voor leefbaarheid een uitdijend gemeentelijk apparaat. Het gebrek aan saamhorigheid dat door de burgemeesters wordt gesignaleerd is deels te wijten aan een opdringerige overheid die bewoners wegduwt onder het motto, straks doe je je pijn, laat het maar aan een professional over. Het lijkt alsof het publieke domein volledig bezet wordt door de overheid terwijl wij buurtbewoners mogen toekijken. Naast de overduidelijke kwaliteiten van het project Rotterdam Zuid is het ook een uiting van een bestuur dat te ‘doenerig’ is: het ontneemt bewoners te veel het initiatief.
En waar blíjft de overheid dan als die nodig is? Ieder jaar is het bij gemeenten weer een strijd om de middelen, de capaciteit en urgente ontwikkelingen die de overheid dwars zit bij het inlossen van beloftes. In rekenkamer rapporten en raadsvergaderingen wordt dan afgerekend. Als het goed mis gaat, vertrekt een directeur of een wethouder en worden maatregelen genomen.
Steevast bestaan de maatregelen bij falende overheidsprojecten als deze uit meer geld en meer macht voor de overheid. Deze is immers verantwoordelijk voor het resultaat. Bewoners worden in dit stadium al lang niets meer gevraagd.
Het is tijd voor iets nieuws.
De wijkenaanpak kan rekenen op de bijdrage van talloze veiligheidsinitiatieven die ons land rijk is: buurtbewoners die zich willen inzetten om het toezicht en sociale controle in de wijk te vergroten. Tientallen van deze initiatieven hebben zich landelijk verenigd. Ze organiseren jaarlijks een congres, leren met elkaar en krijgen ondersteuning bij ledenwerving, verhouding met politie en gemeente en effectieve werkwijzen. Deze vereniging en professionalisering kan niet los gezien worden van de structurele problemen en een overheid die steeds minder kan oplossen.
Veiligheidsinitiatieven van burgers starten vanuit de kwaliteiten in de buurt. Stabiele en betrokken bewoners, bewoners met technische en sociale vaardigheden, die geloven in de buurt en deze beter willen maken. Iedere buurt kent dergelijke personen. In buurten waar ze verbinding maken met andere buurtbewoners en enige ondersteuning krijgen bij organisatie, groeit de leefbaarheid en de veiligheid van de bewoners. Bewoners krijgen meer vertrouwen en gevoel van saamhorigheid.
De wijkenaanpak kan niet slagen zonder de inzet van burgers en gemeenten helpen het beste door welwillende bewoners te ondersteuning in hun organisatie. In tegenstelling tot wat wel gedacht wordt vergt het veel werk: ledenwerven, activiteiten plannen, communiceren naar medebewoners, overleg met partners en de analyse van de verzamelde meldingen en signalen. Gemeenten kunnen eigen personeel in dienst nemen voor deze ondersteuning of voor hun gemeente enkele uren ondersteuning inhuren die bewoners van de kant helpt om hun buurt veiliger en leefbaarder te maken.
Gemeenten die dit doen hoeven bijvoorbeeld niet meer zelf alle jeugdoverlast op te lossen – wat ze niet kunnen – of te verzuchten dat bewoners óók aan zet zijn. Ze helpen sterke, duurzame initiatieven van betrokken bewoners ontstaan die bijvoorbeeld deze jongeren een plek geven in de buurt en hen mede-verantwoordelijk maken voor de sfeer en de activiteiten.
Alle partners zullen zien dat bewoners een eigen rol hebben die aanvult op die van politie, zorg en gemeentelijke handhaving en toezicht. Bewoners zijn als enige in staat om de saamhorigheid terug te brengen in de buurt die overheidsdiensten hielpen eroderen. En als er iets mis gaat zijn buurtbewoners in de buurt en bekend; ze hoeven niet meer via systemen, managers, bestuurders en raadsleden aangekaart. Een buurt is een informele organisatie met directe invloed die flexibel kan worden aangewend om er wat van te maken.
Bewoners zijn als de prins in Doornroosje: toen alle diensten van de koning faalden bij bij de bescherming van de prinses, was het de warme intermenselijke relatie die de burcht weer tot leven bracht. Betrek bewoners bij de aanpak van wijken en geef hen een rol in de uitvoering. Help bewonersinitiatieven voor veiligheid en leefbaarheid opschalen door ze te ondersteunen in hun organisatie.